Brunaha

Brunaha adalah perbuatan menggugurkan bayi dalam kandungan sebagai sumber pataka.

Sejenis perbuatan aborsi yang di Bali juga disebut sebagai "Ngulungin Belingan", dimana hal ini terjadi disebutkan sebagai penyebab dari :
  • "Tusing taen nyak nginutin munyin Reramanè" | Tidak pernah mendengar nasehat orang tua sebagai guru rupaka.
    • "Ede buin nambah dosa, pianak tuah paswecan Hyang Widhi iraga sing dadi bani lakar ngulungin"
    • "Jangan pernah lagi untuk menambah dosa, karena setiap kelahiran itu merupakan anugerah dari Tuhan."
  • Manakala sudah terlanjur terjadi hal seperti Lokika Sanggraha yang tidak diinginkan, maka untuk dapat menghindari terjadinya perbuatan melakukan aborsi yang termasuk kedalam catur pataka dan bertentangan dengan ajaran ahimsa ini disebutkan bahwa :
Untuk dapat menyelamatkan jabang bayi yang tak berdosa ini dan aib sekeluarga juga dapat dilaksanakan perkawinan dengan simbol purusa sesuai dengan Pasal 359 Kitab Adhigama
Puniki wenten mase cerpen Bahasa Bali, kacritayang : "Pesu lemah, teka peteng dogen gaenè ipidan"

Cara dugas galahè ento, kanti mauyutan bapanè Luh Suasti ngajak iya, sawireh Luh Suasti teka uli malali galahè suba lemah.
“Anak Luh buka apa nyi nè, pesu lemah tekè buin masi lemah?”, dengkik Bapan Suasti.
Bapa, tiang anak bajang nak dot malali edot ngelah baju luung dot masih mapayas. Ngidang Bapa meliang tiang? “, tungkas Luh Suasti. 
Mesaut bapane, “Bapa anak mula sing ngidayang meliang ento makejang, nanging Bapa jejeh yan buin pidan iluh maseselan”. 
Konden suud Bapanè mamunyi saget ilang suba iya Luh Suasti macelep ka kamarnè. Keto suba druakanè suasti ngajak reramanè.

Inget teken unduk ento nyangetan suba sedih Luh Cèndol, memene Luh Suasti lantas payu masarè apang engsap teken undukè ento.

Semengan suba teka, jani enu Luh Cèndol mapumpun ditu di paonè, ade lantas munyin anak mageluran ngeraneyang ye pesu lantas nolih nyen ento teke.
“Mèmè, nè Agus, sing ke mèmè inget?. 
“Oh Agus, iyah Bagus sajan mapakian Jaz kanti sing ngidang mèmè ngingetan. Suba sukses jani Agus dingeh mèmè”, keto pesaut Luh Cendol.
“Nggih wenten kidik swecan Widhi mè”. mesaut I Agus nimpalin.
Luh Cendol lantas metakon, “men apakèh anè ngeranayang putu mai kepondok mèmè jani?”
“Kenè mè tiang suba ningeh unduk anè nibènin Luh Suasti, jani tiang melali dot ningalin ia, sahut Agusè”. 
“Saja puk gus nasib jelèk nibènin Luh Suasti. Yen ipidan Suasti nyak nuutin munyin rerama lakar ngadungin Agus ajak Suasti meh sing diampikè ye mategul jani”, sesel mèmèn Suasti. 
Ipidan taen masi Agus ngedotin Suasti, Bapan Suasti suba setuju sawireh nawang yen I Agus anak muani polos, tuturnè alus tur gumanti suba lakar nyayangin Suasti. 
Nanging Suasti sing nerima tresnan Agus sawireh ipidan ia tuah anak truna tukang ukir sing ngelah Honda care anak muani lianan anè ngabe motor sabilang nganggurin Suasti.  
Minab ento masih anè ngaranayang Agus Jengah ngantos sukses cara jani. “Sing ja keto mè, nak paduman adanè minab mula sing jodoh tiang ngajak Suasti. nasib anak tusing ada nawang,sing dadi nyèn mèmè lakar nyeseselang undukè ento”, pisaut alus I Agus. “nggih patut to munyin Agusè”.
“Men dija jani Suasti mè ?”, pitakon Agus.
“Ditu madangin mai bareng tingalin”, sahut Luh Cèndolè. 
Kacritayang mangkin ketemu lantas Agus ajak Luh Suasti.
“Yah agusnè! agus?”, matakon Luh Suasti.
“Agusnè suasti, tutur Agus. 
 
“Buung nganten?, mai yang nyak jani ajak Agus, mai, mai ngantèn”, ngawag pasaut Luh Suasti. 
Ningeh pasaut Luh Suasti Agus tuah nengil lantas ninggalin pasarèan Luh Suasti.
“Mih pedalem tiang nepukin Luh Suasti Mè”, keto lantas Agus ngorahang ajak Luh Cendol memen ne Luh Suasti.
“Saja gus,” Ne suba pikolih anè kapuponin baan ya, sawirèh tusing nuutin tutur rerama. Nah kudyang men, nè suba madan sancita karman ya nè I Suasti”. 
“Nah mè tiang pacang mapamit malu nu ada gaè. Ne ada abedik pabaang tiang tekèn mèmè ngajak Suasti, legang nyen Me”, kala ditu lantas I Agus nyerahang Amplop putih.” 
“Suksma banget Agus nu masi inget tekèn Suasti ngajak mèmè diastun ipidan nyakitang hati Agus ulian Suasti”, Luh Cendol mamunyi.

“Tiang marasa ulian Suasti tiang ngidang cara jani Mè, tiang jengah suud Suasti nyampahang tresnan tiangè. Lan minab uling rasa sakit lantas wenten demen sanè kaicen Widhinè, care anakè ngorahang sing lakar ada bianglala yen sing ada hujan”, tutur Agus.

“Nah me kanggoang malu amonto, tiang mapamit malu”. Sakebidik jani suba ngajohan ilang lawatnè Agus lantas magerungan munyin mobilnè diwangan.

Luh Cendol enu ditu ngoyong merasa sebet, sing madaya ken ada anak olas buka Agus. Yen minab Agus uli pidan suba cara jani tuah bagia nè lakar tepukin Suasti.

Tusing care anak muani ento. Sing lianan yè suba anè ngaraneyang Suasti cara jani.

Mangkin kacritayang, Luh Suati pesu uling kamare lantas nyambat ajak meme bapane,
“Mè, Bapa yang kal pesu malu ngajak Bli Sujana. Kal melali kemu kapeken krenengè meli sandal”, Luh suasti mamunyi. 
“Men ije jani Sujana adi sing taen nyak mai singgah”,takon Bapanè. 
Gegelan tiang anak sibuk, sing ngidang lakar maraosan dini, bensepan ditu diperempatanè yang lakar jemputè. 
Yen Bli Sujana mai sing buin lakar ajak Bapanè ngorta makelo cara timpal tiang ipidan, sinah lakar mabelasan buin tiang ngajak gegelan tiang.
Tiang sing nyak Bli Sujana ninggalin tiang, Suba sugih, ngelah mobil, tur meliang tiang magenepan”.sahut Luh Suasti. 
“Ratu betara adi kekenè tiang ngelah pianak, sing taen suba lakar nginutin munyin rerama, Bapa nak dot Iluh pianak Bapa satu-satunè maan anak muani sane paling luung. Jani ada ke anak muani luung nè lakar ngajak malali anak Luh ngalih diwangan?
Jeg suba cara penumpang anè tuuninè di perempatan menek masih ditu. Engken suba lakar munyi pisaganè?", keto bapane mituturin.
“Adah jeg liunan munyi adi Bapa, sing demen Bapa nepukin tiang bagia? Tiang kal kemu malu. Yen Bapa dot meli Udeng orahin dogen Bli Sujana nak liu ngelah pipis, sahut Suasti lantas makaad. 
“Suasti mai Luh dingehan cepok gen munyin Bapa. Uhuk,.. uhuk,..uhuk… nyangetan suba pesu gelem bapanè Suasti lantas pingsan sing nepukin unduk.
”Bli, bli engken ne Beli tekè lantas Luh Cendol makesiab nepukin somahnè pingsan.
Duang jam suba bapan Suastinè engsap. Jani mare nyak kedat sakebedik. Lega pisan hati Luh Cendolè nepukan somahnè sadar.

“Luh, luh suba teka ia I Suasti?, keto petakon bapane.
“Konden Bli, bli sirep malu bayun blinè konden luung. ”Engkenan bli masarè? Ngelah pianak bajang abesik, bli sing dot ade anè tidong-tidong jani niben pianak iraga. Ditu payu Luh Cendol megadangin kurenanè ngantosan pianaknè. 

Sing marasa jam telu das lemah suba angka jamè. Payu masi bapan Luh Suasti masarè. Suba jam 5 daslemah, suba makerè terbit Suryanè mare teka Luh Suasti encol-encol ngabe tas maisi panganggo.

Mèmè Luh Suasti lantas nyagjagin ia sambilanè magpag ngemang munyi. “Anak lua apa nyainè? Jam mone mare nawang umah? Magaè dadi sundel nyainè?, keto lantas pedih memene nuturin.
Mèmè nengil dogen ipidan jani mèmè sing ngidang nengil buin. Bapan nyainè mekerè mati busan nepukin panak druaka cara nyainè. Ngelah pianak aukud sajan kewehnè ngeringuang.” 
“Be mè? Be suud ngorta? Ba suud mamunyi kiapnè?” majalan Luh Suasti sing ningehin munyin Mèmène. “Plak. Plak payu suba engsap mèmènè Luh Suasti limanè payu ngaplokin pipinè Luh Suasti”.
“Engken to Luh, ngudiang to uyut? Suba teka ia I Suasti?” Yah adi ketiang pianakè ? suud monto ngaplokan pianakè”, Bapa Luh Suasti teka malasan meme tekèn pianak ento. 
Luh Suasti ngeling sig-sigan lantas macelep ka kamar tusing ngorahang apa.
“Engsap enggal basang tiang nepukin pianak solahnè kadi buron”, keto abet memene. 
“Nah, nah iraga harus sabar ngelah pianak buka ia. Jani masare malu buin mani buin tuturin ia I Suasti, pesaut bapane.
Telung bulan suba Luh Suasti buka kèto. Pesu peteng mulih lemah. Reramanè suba nuturin sekancan tutur sekancan raos kanti matur masi maluasin kaBalian yen minab ada kuangnè tetebusan, Nanging sing ada hasil. Desiran angin peteng nimpalin Reramanè Suasti negak diarepan paonè sambilan ngantosan Suasti. Nyen nawang jani Suasti nyak nginutin munyin Reramanè.
Makasiab Bapanè Luh Suasti nepukin unduk sing cara biasanè, Yen biasanè Suasti magending Nia Daniati teka jani ngeling suba Suasti teka. 
Keneh jelek suba lantas nimpen keneh reramanè Suasti.
“Mèmè Bapa ampurayang tiang, ampurayang tiang”, keto mamunyin Suasti sambilanè sigsigan. 
“Engken ne luh,engken? Engkenè pianak bapa?”, bapanè teka sambilanè ngelut pianaknè. 
“Bapa, ampurayang tiang sing ningeh munyin Bapa lan mèmè. Jani tiang sadar ken jelè bikas tiang. Tiang jani suba Beling telung minggu”. 
Ningengehang munyin pianaknè keto kadi rasa uug guminè, benyah latig rasa hati reramanè. Sesek tangkahnè nepukin pianaknè jani suba ngelah Belingan. Suba Beling telung minggu.

Bapan Luh Suasti lantas bah, tusing inget. Pagroeng Luh Cendol lan Luh Suasti nepukin Pan Suasti bah.

  • Ngemasin mati suba jani Bapan Suasti. 
  • Dokterè ngorahang Bapan Suasti kena serangan jantung. Nyakitang hati Bapan Suasti nepukin pianak kesayanganè jani suba mebadan dua. 

Suba molas lemeng jani suba ngalin ka umah wayah bapan Suasti. Kadi rasa sing percaya Luh Cendol jani suba dadi anak balu,
Lepetan sing suud niben kaluarga Luh Cendolè. Jani Sujana sing nyak ngakuin belinganè. Ye sing marasa ngelah belinganè ento. 
“Mèmè, mè jani suba karma anè rasayang tiang. Bli Sujana sing nyak ngakuin Belinganè nagih baangè pipis tiang orahinè ngulungan”, sig-sigan ngeling Luh Suasti tekè.

“Eda enyak! Iluh nak be liu ngelah dosa jani de buin nambah dosa. Pianak tuah paswecan Hyang Widhi iraga sing dadi bani lakar ngulungin. Nah iluh masarè malu ada mapineh anè jelèk-jelèk. Nyen nawang buin mania ada pamargi.”
***